Wstęp
Korzystając z okazji, pragnę w imieniu Ogólnopolskiej Rady Ruchów Katolickich podziękować za ponad 30-letnie zaangażowanie członków Ruchu Światło-Życie we współpracę między ruchami na poziomie rady ogólnopolskiej oraz w diecezjalnych radach ruchów.
W czasie komuny ks. Blachnicki i Ruch Światło-Życie przecierali szlaki dla działalności innych ruchów katolickich w Polsce – i za to pragnę szczególnie podziękować.
Aktualnie w ruchach i stowarzyszeniach katolickich w Polsce, według naszych szacunków, jest zaangażowanych ponad 4 mln 200 tys. osób (w tym 2 mln 200 tys. to członkowie Żywego Różańca). Ruch Światło-Życie jest aktualnie najliczniejszym ruchem posoborowym o pogłębionej formacji. Szczególnie cieszy rozwój Domowego Kościoła, który w tej chwili jest największym ruchem rodzinnym proponującym formację dla małżeństw i rodzin w Polsce. Nigdy w historii Kościoła w Polsce nie było tyle osób zaangażowanych w ruchach i stowarzyszeniach katolickich co obecnie.
Część I
1. Duch Święty umacnia nasze powołanie
Dojrzałość jest owocem działania Ducha Świętego oraz współpracy z Nim człowieka.
Po Soborze Watykańskim II działanie Ducha Świętego zintensyfikowało się, co zaowocowało między innymi wiosną ruchów i stowarzyszeń katolickich. W Polsce ta wiosna stale się pogłębia.
Dziś widzimy, że napełnienie Duchem Świętym powoduje nie tylko pogłębienie relacji z Jezusem, ale również odkrycie na nowo swojego powołania oraz darów i charyzmatów. I tak kapłan, współpracując z Duchem Świętym, staje się bardziej kapłanem, zakonnik – zakonnikiem, a świecki staje się bardziej świeckim.
Wraz ze świadomym podjęciem powołania, przyjmujemy również bardziej świadomie jego łaskę, jego moc i dary, które służą do jego realizacji. Odkrywamy swoją tożsamość w Bogu a zarazem w Kościele i w świecie.
2. Historia odkrywania specyfiki powołania człowieka świeckiego
W ścisłym znaczeniu nie ma i nie może być ludzi „świeckich” w Kościele. Cały bowiem Kościół, jako lud Boży, jest kapłański i święty.
Dlatego w Piśmie Świętym wszyscy członkowie ludu Bożego określani są mianem „święci” (hagioi), „uczniowie” (mathetai) „bracia” (adelfoi) lub po prostu „wierzący”, czy ewentualnie „wierni”.
W pierwszych wiekach istnienia Kościoła nazwa laik (człowiek świecki) nie miała takiego ujemnego wydźwięku znaczeniowego, jak ma dzisiaj. Oznaczała po prostu członka ludu Bożego (laos, przymiotnik: laikos), a więc człowieka ochrzczonego, zwyczajnego członka Kościoła, w odróżnieniu od członków hierarchii kapłańskiej.
Podział na duchownych i świeckich w III i IV wieku bardzo szybko zaczął również kształtowa
postawy klerykalizmu zarówno wśród duchownych, jak i świeckich i to się nasiliło w wieku XI wraz z reformą gregoriańską. Świeccy zaczęli być konsekwentnie odsuwani i wypychani z Kościoła, stawali się konsumentami działalności duchowych oraz byli traktowani jako ci, którzy dają środki na działalność Kościoła.
Przez ponad 1600 lat w Kościele pisano i mówiono o świeckich głównie w sposób negatywny: kim świecki nie jest i czego nie może robić w Kościele. Dopiero Sobór Watykański II po wielu wiekach, podejmuje się po raz pierwszy ukazać świeckich w sposób pozytywny.
W ostatnich czasach mówił o tym Benedykt XVI, wskazując na koniecznoś
deklerykalizacji, a papież Franciszek mówi wprost o herezji klerykalizmu w Kościele.
Rok temu papież Franciszek w liście do kard. Marca Ouelleta, przewodniczącego Papieskiej Komisji ds. Ameryki Łacińskiej, napisał:
Jedną z największych deformacji Kościoła jest dzisiaj klerykalizm… Prowadzi on do instrumentalnego traktowania świeckich. Duszpasterzem jednak nie jest ten, kto mówi świeckim, co mają robić i co mają mówić. Świeccy wiedzą to już bez naszych wskazówek i wiedzą to lepiej od nas. (…) Naszym zadaniem jako pasterzy jest natomiast umacniać lud w jego wierze i nadziei: będąc z nimi, dzieląc z nimi ich marzenia, wspólnie dokonując refleksji, a przede wszystkim wspólnie z nimi modląc się (…).
Zbyt często myślimy, że świeccy zaangażowani w Kościele to ci, którzy pracują na rzecz parafii lub diecezji. Doprowadziliśmy do wytworzenia pewnej elity laikatu: osób, które poświęcają się „sprawom księżowskim”. W ten sposób pozostawiliśmy na boku tych naszych braci, którzy każdego dnia wypalają swą nadzieję w walce, aby żyć wiarą.
Uwolnienie od klerykalizmu w Kościele dokona się wtedy, kiedy zarówno świeccy, jak i duchowni świadomie podejmą powołanie człowieka świeckiego – wraz ze specyficzną dla niego duchowością, apostolstwem. Wówczas duchowni nie będą proponować świeckim rozwodnionej duchowości zakonnej lub kapłańskiej, ale prawdziwą duchowość dla świeckich.
3. Kim dziś są świeccy?
W Christifideles laici czytamy:
W swojej odpowiedzi na pytanie „kim są wierni świeccy”, Sobór odbiegł od poprzednich definicji, w większości negatywnych, i przyjmując zdecydowanie pozytywny punkt widzenia, stwierdził z całym przekonaniem, że są oni pełnoprawnymi członkami Kościoła objętymi jego tajemnicą i obdarzonymi specyficznym powołaniem, którego celem w sposób szczególny jest „szukanie Królestwa Bożego zajmując się sprawami świeckimi i kierując nimi po myśli Bożej”.
4. Świeccy są „również” powołani do świętości
Jednocześnie Sobór Watykański II wypowiedział się w sposób niezwykle jasny na temat powszechnego powołania do świętości. I właśnie to stwierdzenie przyniosło jedną z rewolucji soborowych w życiu Kościoła – świeccy na równi z innymi powołanymi mogą być świętymi – do dziś nie wszyscy chcą to uznać, uważając, że powołanie zakonne lub kapłańskie jest wyższe i ważniejsze niż powołanie człowieka świeckiego.
Wszyscy wierni z tytułu swej przynależności do Kościoła otrzymują powszechne powołanie do świętości i w nim współuczestniczą. Są nim objęci na pełnych prawach i na równi ze wszystkimi innymi członkami Kościoła także świeccy: „wszyscy chrześcijanie jakiegokolwiek stanu i zawodu powołani są do pełni życia chrześcijańskiego i do doskonałości miłości”; „wszyscy więc chrześcijanie zachęcani są i zobowiązani do osiągania świętości i doskonałości własnego stanu (ChL 16).
5. Laikat i jego świecki charakter
Na mocy wspólnej godności chrztu świecki jest współodpowiedzialny, wraz z kapłanami, zakonnikami i zakonnicami, za misję Kościoła.
Ale wypływająca z chrztu wspólna dla wszystkich godność posiada w odniesieniu do świeckich pewien rys specyficzny, który odróżnia ich, aczkolwiek nie odgradza od kapłana, zakonnika czy zakonnicy. Zgodnie z określeniem Soboru Watykańskiego II, „właściwością specyficzną laików jest ich charakter świecki” (ChL 15).
6. Powołani do świata
Świeccy chrześcijanie pozostają w świecie na mocy Bożego powołania. Sobór stwierdza wyraźnie, że istnieje Boże powołanie do świata: „tam [tzn. w świecie, do świata] ich Bóg powołuje”. I jest to fakt teologiczny, a nie tylko społeczny – w przeciwieństwie do kapłanów i zakonników, którzy z tytułu odrębnego powołania zostają na swój sposób „wyłączeni” ze świata, aby mogli całkowicie poświęcić się na służbę Ludowi Bożemu i budowaniu wspólnoty kościelnej.
Tak więc, pozostanie w życiu świeckim nie jest dziełem przypadku ani brakiem powołania do rzeczy wyższych. Jest natomiast zaplanowanym przez Bożą Opatrzność „stanem” w Kościele, czyli pewnym sposobem życia i uświęcania się w Chrystusie, analogicznym do stanu kapłańskiego. Ten stan życia zakłada wypełnianie swoistej roli w Kościele i w świecie.
„Oni bowiem żyjąc wewnątrz świata słyszą głos Boga, który objawia im swój plan i oznajmia szczególne powołanie do tego, by „szukali Królestwa Bożego zajmując się sprawami świeckimi i kierując nimi po myśli Bożej” (ChL 15). Głęboki sens tej rzeczywistości polega na tym, że człowiek świecki został powołany do życia w świecie dla szczególnego celu, by dokonywać uświęcenia świata. Sobór naucza: „tam ich Bóg powołuje, aby wykonując właściwe sobie zadania, kierowani duchem ewangelicznym, przyczyniali się do uświęcenia świata na kształt zaczynu od wewnątrz” (KK 31).
7. Powołani do uświęcenia świata
Porządki duchowy i świecki różnią się między sobą. Ale oba są zjednoczone w jednym planie Bożym: „a chociaż się te dwa porządki różnią, to jednak w jednym planie Bożym tak są ze sobą zespolone, że sam Bóg pragnie cały świat przekształcić w Chrystusie w nowe stworzenie, zaczątkowo już tu na ziemi, a w pełni w dniu ostatecznym” (DA 5).
Dlaczego jest to tak ważne, abyśmy zrozumieli i uszanowali świecki charakter powołania laikatu? Ponieważ wśród świeckich istnieje wielka pokusa uciekania od świata w świat ducha. Niewielu świeckich odkrywa świat jako miejsce spotkania z Bogiem i zjednoczenia się z Nim właśnie poprzez świecką działalność. Wielu uważa, że dopiero duchowa aktywność jest tą Bożą i prawdziwą – natomiast świecką pogardzają i uważają za niebożą.
Wszystkie bowiem dziedziny świeckiego życia są objęte Bożym planem, według którego są one „historycznym miejscem” objawienia się i urzeczywistnienia miłości Jezusa Chrystusa na chwałę Ojca i w służbie braciom. Każde działanie, każda sytuacja, każda konkretna forma zaangażowania – na przykład kompetencje zawodowe i solidarność w miejscu pracy; miłość, oddanie, udział w wychowaniu dzieci w rodzinie; służba społeczna i polityczna; obrona prawdy w kulturze – to wszystko jest opatrznościową okazją do „ustawicznego ćwiczenia się w wierze, nadziei i miłości (Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 4) (ChL 59).
W Adhortacji Evangelii nuntiandi Paweł VI pisze:
Ich (świeckich) pierwszorzędnym i bezpośrednim zadaniem nie jest zakładanie czy rozwój wspólnot kościelnych, bo to rola właściwa pasterzom, ale pełne uaktywnienie wszystkich chrześcijańskich i ewangelicznych sił i mocy, ukrytych, ale już obecnych i czynnych w tym świecie (EN 70).
Apostolstwo świeckich to wydobywanie w sprawach świeckich utajonych energii, sił i łaski w świecie. To urzeczywistnianie zamysłu Boga w danej sytuacji, doświadczeniu czy działaniu, to kontynuowanie dzieła stwarzania i zbawiania świata. Czynią to z wiarą i miłością, ale metodami i narzędziami świeckimi, na sposób świecki. Otwierają świat, daną sytuację na życie i rozwój królestwa Bożego pośród tego świata.
Apostolstwo to bardziej wydobywanie dobra, które już jest dane przez Boga w danej sytuacji, jako zarodek królestwa Bożego, niż narzucanie z zewnątrz dobra, które my wnosimy. Nowe życie jest już dane, bo Bóg już tę sytuację, tego człowieka, na krzyżu i w zmartwychwstaniu całkowicie odkupił.
To wszystko dzieje się zazwyczaj w sposób ukryty, ale realny i konkretny, a owocność tego działania będziemy mogli prawdopodobnie zobaczyć w pełni dopiero w niebie.
My, ewangelizując – otwieramy serce człowieka, daną społeczność na dobro, które już w niej jest, choć nieraz w zupełnym zarodku i niedostrzegane przez nikogo lub lekceważone czy też świadomie odrzucane.
My nie stwarzamy królestwa Bożego, ono jest darem, to Jezus je tworzy – my pragniemy je objawić innym, wyrazić na zewnątrz światu i ludziom.
Tym, który uświęca jest Bóg, Jezus Chrystus, Duch Święty. To Jego łaska obecna w świecie rozlewa świętość – a świętość to świat, człowiek, wspólnota w Bogu.
Do uświęcenia nas i wokół nas czasami:
wystarczy nasza obecność i spotkanie z daną grupą ludzi czy w danej społeczności,
będzie potrzebna modlitwa za nią,
trzeba będzie znosić cierpienia, krzyże, trudy za tę społeczność, mając nadzieję, że wyjednają nam przyśpieszenie przebudzenia łaski, jaka w tej społeczności już jest,
potrzebna będzie walka o to, aby wartości ludzkie i chrześcijańskie w danej społeczności były realizowane,
potrzebne będzie głoszenie Dobrej Nowiny, aby otworzyć na Boga i królestwo Boże człowieka, społeczność,
ale najczęściej uświęcamy poprzez pracę, aby dobro danej społeczności, jakie w niej Bóg złożył, mogło się ujawnić, zaistnieć.
8. Przyjęcie powołania osoby świeckiej owocuje coraz bardziej świadomie podejmowanym apostolstwem
Specyfiką powołania człowieka świeckiego jest więź z Bogiem pogłębiana w działaniu, poprzez zaangażowanie w świecie a nie ucieczkę od niego i jego problemów lub obojętność.
Ważną inspiracją w duchowości człowieka świeckiego jest życie Jezusa Chrystusa i zjednoczenie z Ojcem w Nazarecie. Nazaret ukazuje nam, że zjednoczenie z Bogiem w życiu codziennym jest ukryte za zwyczajnością i prostotą czynów dnia codziennego.
Doświadczenie codzienności podjęte z wiarą staje się szkołą postaw chrześcijańskich, szkołą życia Ewangelią. Praca zawodowa, troska o rodzinę, dzieci, męża lub żonę, codzienne obowiązki w domu, odpoczynek, spotkania rodzinne, tworzenie społeczności sąsiedzkiej stanowią obszary spotkania z Bogiem i działaniem Ducha Świętego. Spotykamy Boga nie tyle w modlitewnym uniesieniu, ale w działaniu, realizując Jego wolę.
Codzienność dla osoby świeckiej to ciągłe zmaganie się z tym, aby wprowadzić w życie Ewangelię, to szkoła wcielania w życie błogosławieństw, wielka szkoła pokory, przełamywania egoizmu, uwalniania się od niewiary w Boga i człowieka, to dojrzewanie nadziei, kiedy już w nią wątpimy. Jest to czas zmagania się ze zmęczeniem, rutyną, trudami, cierpieniem, ograniczeniami własnymi i innych, to dojrzewanie zarówno miłości do najbliższych, jak i do wrogów, zmaganie się ze swoją samotnością.
Droga przemiany zwykłego działania w apostolstwo
Formacja w ruchach zmierza do tego, aby każde nasze działanie stawało się apostolskie, było pełnieniem woli Ojca, po to abyśmy przemieniali ten świat od wewnątrz poprzez jego uświęcenie. Uczymy się więc przechodzenia od zwykłego zaangażowania, podejmowania różnych prac i działań, do apostolstwa.
Przechodzenie od zwykłego ludzkiego działania do działania apostolskiego jest drogą, procesem zakładającym przemianę naszego myślenia o Bogu, o świecie, o naszym życiu i zaangażowaniu.
Aby dokonywała się przemiana ludzkiego działania w apostolstwo rozeznajemy działania na te powierzone nam przez Boga i bardziej świadomie otwieramy się w nich na działanie łaski, na współpracę z Bogiem oraz na wspólnotę Kościoła. Skupienie się na wybranych działaniach apostolskich pomaga nam przemieniać całe nasze życie w życie apostolskie.
Św. Ignacy uważał, że warunkiem autentyczności apostolstwa są trzy przymioty:
profesjonalizm, aby każdy projekt i działanie były wykonane zgodnie z najwyższymi standardami i wiedzą w danej dziedzinie,
etyczność, aby każde działanie było dostosowane do wymogów moralnych, ewangelicznych, a w szczególności do etyki zawodowej,
zaangażowanie duchowe, czyli zjednoczenie z Bogiem w działaniu, w pracy.
9. Obszary zaangażowań apostolskich członków ruchów w Polsce to:
rodzina, ochrona życia, praca, ewangelizacja, apostolstwo poprzez formację, praca na rzecz rozwoju Kościoła lokalnego, apostolstwo modlitewne, zaangażowanie na rzecz ubogich, uchodźcy oraz imigranci, młodzież i dzieci, praca z osobami starszymi, praca na rzecz chorych, ekologia, kultura, środki społecznego przekazu, gospodarka, polityka, ekumenizm, apostolstwo poza granicami Polski, rozwój mojego ruchu oraz współpracy pomiędzy ruchami.
Szczegółowe opracowanie działań apostolskich w wymienionych obszarach przedstawiono w: „Serwis ORRK” nr 108 z czerwca 2019 r.
10. Powołanie świeckich realizuje się:
A. W małżeństwie i rodzinie
Życie rodzinne nie jest barierą ani utrudnieniem naszego zjednoczenia z Bogiem. Przeciwnie – jest szansą, podarunkiem Bożym, wytyczonym przez Stwórcę szlakiem rozwoju naszego człowieczeństwa, sposobem dorastania do doskonałości Boga i przebywania z Nim na co dzień w zażyłej przyjaźni. Dzięki łasce sakramentu małżeństwa życie rodzinne jest drogą, na której naszym towarzyszem i przewodnikiem jest sam Jezus Chrystus. Jest znakiem Jego realnej obecności, uczestnictwem w życiu Trójcy Przenajświętszej i w płodnej miłości Chrystusa do Jego Kościoła.
B. Jako droga samotna, a więc bezżenni dla Królestwa Bożego
A są i tacy bezżenni, którzy dla królestwa niebieskiego sami zostali bezżenni. Kto może pojąć, niech pojmuje! (Mt 19, 12).
W sposób nieco uproszczony można podzielić bezżenność na dwie kategorie: bezżenność jako los i bezżenność jako powołanie.
Powołanie do życia w bezżenności jest powołaniem do miłości Boga i bliźniego realizowanej na drodze w samotności.
Ojciec święty Franciszek w adhortacji apostolskiej o rodzinie Amoris laetitia tak pisze o powołaniu ludzi samotnych:
Wiele osób, które nie zawarły małżeństwa, nie tylko poświęcają się rodzinom, z których pochodzą, ale często świadczą wielką pomoc w kręgu swych przyjaciół, we wspólnocie Kościoła i w życiu zawodowym. (...) Ponadto wiele z nich oddaje swe talenty na służbę wspólnoty chrześcijańskiej w posłudze miłosierdzia i w wolontariacie. Są też i tacy, którzy nie zawierają małżeństwa, gdyż poświęcili swoje życie dla miłości Chrystusa i bliźniego. Ich zaangażowaniem rodzina jest bardzo ubogacona w Kościele i w społeczeństwie (AL 158).
11. Ruchy inicjatorami nowych form życia konsekrowanego
W ramach ruchów zauważamy obecnie dwa kierunki życia radami ewangelicznymi:
1. Osoby świeckie podejmują konsekrację chrzcielną, żyjąc radami ewangelicznymi zawartymi w Kazaniu na Górze, pozostając wierni powołaniu człowieka świeckiego, do czego zachęca nas Sobór Watykański II.
1. Pojawiają się w ruchach nowe formy życia konsekrowanego podejmujące konsekrację zakonną, w formie indywidualnej, wspólnej, instytutu czy zgromadzenia.
W dobie kryzysu tradycyjnego życia zakonnego napawa to wielką nadzieją.
Część II
Droga dojrzewania powołania człowieka świeckiego
Uświadomienie sobie, że żyjemy w czasach intensywnych zmian
Warto sobie uświadomić, że zmiany, jakie zachodzą w świecie i Kościele są bardzo intensywne.
Ojciec święty Franciszek podczas przedświątecznego spotkania z przedstawicielami Kurii Rzymskiej w grudniu 2019 roku tak charakteryzował te zmiany:
Nie żyjemy jedynie w epoce przemian, ale w czasach, kiedy dochodzi do zmiany epoki. Zmiany nie są już linearne, lecz epokowe, czyli bardzo szybkie i wielowymiarowe. Szybko zmienia się sposób życia, odnoszenia się do siebie, komunikowania i formułowania myśli, relacje między pokoleniami, a także rozumienie oraz przeżywanie wiary i nauki.
Czas zmian, czas kryzysu, nie jest czasem klęski, ale łaski
Kryzys to czas oczyszczenia, podczas którego należy dokonać rachunku sumienia. Stąd trzeba przyjrzeć się naszym wyborom, podstawom motywacji naszego działania w świetle Dekalogu oraz Ewangelii i zrewidować, które postawy są dobre, aby dalej je rozwijać, a które wymagają korekty, nawrócenia.
Kryzys jest czasem łaski, która weryfikuje autentyczność naszej wiary, bezinteresowność miłości. Jest to czas szybkiego wzrostu duchowego dla tych, którzy szukają, oraz czas rezygnacji i odejścia (oby na krótko) dla tych, którzy się zniechęcili.
Generalnie jednak czas oczyszczenia jest okresem przyśpieszonego rozwoju dla tych, którzy go szukają.
Nasza strategia na kryzys to:
1. Zło dobrem zwyciężaj! Trzeba nam się skupić na dobru w Kościele oraz w świecie i je rozwijać. To dobro, dobre czyny, zmieniają świat od wewnątrz i na zewnątrz.
2. Wierność tradycji i ortodoksji a zarazem otwarcie na żywe działanie Ducha Świętego w Kościele i świecie, które prowadzi ku zmianom tak, abyśmy byli bardziej święci w Kościele i w świecie.
Co mamy czynić, aby nasze powołanie dojrzewało w okresie zmian?
1. Pogłębiać wiarę tak, aby była ona żywa
Trzeba nam otwierać na żywe doświadczenie Boga, na zjednoczenie z Bogiem zarówno w sercu, jak i w rodzinie oraz społeczeństwie.
Należy ożywić wiarę w żywego Boga – stąd potrzeba nam nieustannie oczyszczać nasze doświadczanie wiary, uwalniać się z dotychczasowych uczuć, schematów myślowych, przeżyć, aby być otwartym na nowe doświadczenie, jakie dziś, tu i teraz, Bóg nam daje. Zbyt dużo w nas wspomnień, doświadczeń wiary z przeszłości, uczyniliśmy z naszej wiary ideologię, ideologię pobożną ze sporą nieraz wiedzą na tematy duchowe, ale wnętrze w nas jest puste w negatywnym sensie. Zagubiliśmy świeże, żywe doświadczenie Boga, który działa w nas i wokół nas.
Potrafimy rozpoznać działanie Boga w niektórych wymiarach naszego serca, w pewnych przejawach życia i działalności Kościoła np. w sakramentach, ale zupełnie nie potrafimy Go rozpoznać w świecie, rozpoznać Jego działania i nie umiemy z tym działaniem współpracować.
Nie potrafimy również rozwijać wiary w czasie oczyszczenia, zaciemnienia doświadczenia wiary i miłości, „nocy duchowej” jak powiedzą inni, uważamy wtedy, że Bóg nas opuścił i przestał nas prowadzić – a zazwyczaj jest odwrotnie zaczął nas sam prowadzić i to bardzo intensywnie, ale po swojemu a nie według tego, co ja uważam za dobre.
Ewangelizacja to głoszenie kerygmatów
Aby ożywić i pogłębić naszą wiarę potrzebna jest ewangelizacja.
Możemy wyodrębnić trzy kerygmaty, czyli Dobre Nowiny:
Kerygmat Stworzenia – głoszenie Ewangelii Stworzenia
Kerygmat Apostołów – głoszenie Dobrej Nowiny o Jezusie Chrystusie
Kerygmat Jezusa Chrystusa – głosząc nauki o Królestwie Bożym.
W Polsce głosi się głównie kerygmat apostołów.
A. Kerygmat o stworzeniu, Dobra Nowina o stworzeniu
Coraz więcej ludzi przestaje wierzyć w Boga Stwórcę, a wierzą w to, że świat jest dziełem przypadku, ewolucji lub dziełem człowieka.
Głoszenie kerygmatu o stworzeniu ma nam pomóc spotkać się z Bogiem Stwórcą, który stworzył świat i nieustannie go stwarza.
Poza tym dopomaga nam on spojrzeć na świat jako dzieło stworzenia i na człowieka – jako stworzonego na „obraz i podobieństwo Boga”, który wspólnie z Bogiem opiekuje się stworzeniem jako zatroskany gospodarz.
Nasze wyznanie wiary zaczyna się od słów: „Wierzę w Boga, Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi”.
Ten kerygmat możemy poznać w nauczaniu Benedykta XVI oraz Franciszka np. w Laudato’si rozdz. II.
B. Kerygmat Apostołów – głosić Jezusa Chrystusa
Kerygmat ten głosili św. Piotr i św. Paweł oraz inni apostołowie. Dopomaga nam on spotkać się z Jezusem Chrystusem. Mówi on o miłości Boga do człowieka, o grzechu, który niesie zniszczenie, oraz o Jezusie Chrystusie, który jest jedynym Panem i Zbawicielem człowieka oraz świata. Osobiste przyjęcie Jezusa jako Zbawiciela otwiera na działanie Ducha Świętego oraz wprowadza do wspólnoty Kościoła.
C. Kerygmat Jezusa
Kerygmat Jezusa wprowadza nas w obecność i rozwój królestwa Bożego. Dopomaga rozpoznać znaki Jego obecności i zaprasza do współpracy z Duchem Świętym budującym królestwo Boże pośród nas na ziemi, jak i w niebie.
Jezus objawiał stopniowo znamiona i wymogi Królestwa poprzez swe słowa, czyny i swoją Osobę.
Jan Paweł II w Redemptoris missio wyraźnie naucza:
Tak jak wówczas, również dzisiaj trzeba połączyć razem zwiastowanie królestwa Bożego (treść kerygmatu Jezusa) i głoszenie wydarzenia Jezusa Chrystusa (które jest kerygmatem Apostołów). Te dwa orędzia uzupełniają się i wyjaśniają wzajemnie (RM 16).
2. Trzeba na nowo odczytać relacje pomiędzy świeckimi i duchowymi
Aby uwolnić się od postaw klerykalnych oraz antyklerykalnych trzeba na nowo odczytać, jak ma wyglądać relacja pomiędzy świeckimi a duchownymi.
Podstawowa sprawa to szacunek dla powołania świeckich i dla powołania duchownych oraz podejmowanie współpracy w duchu Ewangelii.
Prawdą jest jednak i to, że większość duchownych nie zna i nie rozumie specyfiki powołania człowieka świeckiego, a tym samym ich duchowości i apostolstwa – co w konsekwencji często prowadzi do postaw klerykalnych wobec świeckich oraz kształtowania w tym duchu świeckich.
Jeżeli duchowni prowadzą świeckich duchowo to czynią to bardziej w kierunku rozwodnionej duchowości kapłańskiej lub zakonnej, a nie duchowości świeckich.
Nie rozumiejąc specyfiki apostolstwa świeckich, uważają, że polega ona na tym, aby świeccy pomagali posprzątać budynek kościoła, uczestniczyli w nabożeństwach i uroczystościach, pojechali na pielgrzymkę, a nie widzą apostolstwa świeckich w świecie, w rodzinie, w pracy, w życiu społecznym i politycznym i nie potrafią im w tym towarzyszyć.
Trzeba też podkreślić, że są duchowni, którzy dobrze rozumieją powołanie świeckich i wspierają ich w życiu duchownym – jednak jest ich niewielu.
Mówimy o kryzysie w Kościele, ale w praktyce to świeccy ponoszą skutki afer duchownych, ich współpracy z SB, pedofilii, homoseksualizmu, upolitycznienia nauczania, stylu ich życia daleko odbiegającego od ideału itp. To świeccy w rodzinach, w miejscach pracy, wśród sąsiadów muszą wysłuchiwać, co inni o tym myślą oraz mówią, i bronić Kościoła, ukazując, że nie jest on Kościołem tylko grzeszników, ale i świętych.
Zmniejsza się autorytet duchownych, ale wzrasta powoli autorytet świeckich żyjących Ewangelią. Promując świeckich aktywnie żyjących Ewangelią, trzeba nam również wspierać duchownych.
3. Trzeba uczyć samodzielnego myślenia, aby uwolnić się od wszechogarniającego nas zakłamania i głupoty
Wobec mnogości koncepcji życia, wobec tak szybko zachodzących zmian w świecie i Kościele potrzeba wzmocnić postawę samodzielnego myślenia.
W takiej sytuacji bardzo ważne jest samodzielne myślenie, bo autorytety w Kościele będą mówić różnie rzeczy i ukazywać różne drogi. Trzeba samemu sobie wyrabiać opinię, co jest dobre, gdzie leży prawda, trzymając się Biblii, Katechizmu i Kompendium nauki społecznej Kościoła. A nawet możemy poszukiwać odpowiedzi, co w danej sytuacji Bóg uważa za dobre.
Nie tylko wielość różnych głosów w Kościele, ale i sytuacja w świecie skłania nas do rozwoju samodzielnego myślenia.
Kościół uczył myślenia przez wieki i dziś znowu musi podjąć tę posługę, skoro nie uczy tego ani uczelnia czy szkoła, ani rodzina czy współczesna kultura.
Mimo więc ogromnego postępu nauki, techniki, technologii i komunikacji, metod gromadzenia danych i łatwości dostępu do informacji, popularyzacji wiedzy jak i metod kształcenia przeżywamy dziś prawdziwą zapaść mądrości, zdrowego rozsądku, kultury, również tej osobistej, roztropności czy ludzkiej przyzwoitości, a zarazem mamy upadek humanistyki, czytelnictwa (szczególnie w Polsce) i coraz większy brak prawdziwych autorytetów (J. Szewczak, Idiotokracja czyli zmowa głupców).
Fakty mówią za siebie:
Iloraz inteligencji w ciągu ostatnich 100 lat – mimo rozwoju techniki, telewizji, komputerów – zmniejszył się o 14 punktów w badaniach światowych.
Spada czytelnictwo w Polsce. W marcu ubiegłego roku podano wyniki czytelnictwa. W ciągu roku 2018 63% Polaków nie przeczytało żadnej książki, nawet kucharskiej, czy przewodnika turystycznego, 37% przeczytało minimum jedną książkę. Wśród młodzieży (15–24 lata) 45% nie przeczytało żadnej książki w ciągu roku.
Coraz mniej jest ludzi samodzielnie myślących. Większość myśli reaktywnie, jak im się podaje w mediach lub przeciwnie. Natomiast powszechne jest „myślenie emocjami”, które się wyraźnie różni od samodzielnego myślenia.
Nie liczą się żadne argumenty obiektywne ani uczciwe dążenie do prawdy, ale ważne są narracje odwołujące się do emocji, ludzkich uprzedzeń i lęków. Narracje te budowane są przez „mistrzów współczesnych mistyfikacji i kłamstwa”, a ich efektem – do którego dążą media – jest zagubienie i bezradność człowieka.
Jesteśmy zalewani olbrzymią ilością informacji, bodźców, i trudno w tym się rozeznać, człowiek nawet nie ma na to czasu, a często i siły.
Wielu ludzi szuka dziś informacji nie tyle prawdziwych, ile atrakcyjnych, szokujących, śmiesznych. Prawda nie jest tu na pierwszym miejscu.
Receptą jest twórcze myślenie
Tradycyjne systemy kształcenia wymagają od nas myślenia reaktywnego: mamy reagować na problemy, które są nam stawiane w formie niejako gotowej do rozwiązania i to jest nam na co dzień potrzebne. Ale istnieje inna droga myślenia – myślenie aktywne. Takie myślenie wiąże się z postawą czynną: trzeba wyjść i działać, prowokować wydarzenia. Trzeba nauczyć się umiejętności sprawnego działania. Dziś potrzebne jest myślenie konstruktywne, innowacyjne, twórcze.
Najbardziej podstawową formą myślenia jest walka o zdrowy rozsądek w naszym życiu i w życiu społeczności, w których żyjemy.
Kolejnym progiem jest walka o prawdę i kierowanie się mądrością w życiu.
Natomiast szczytem jest zjednoczenie naszego myślenia z mądrością Bożą i dzielenie się owocami tej jedności z innymi.
4. Pogłębić umiejętność rozeznawania
Każdy z nas kieruje się w życiu zasadami, przykazaniami, które ułatwiają nam życie zgodnie z sumieniem i Ewangelią.
Korzystając z dotychczasowego doświadczenia, wrażliwości etycznej, wiedzy, zdolności wybierania należy poszukiwać nie tego, czego ja chcę i oczekuję lub czego inni oczekują, co wypada w danej sytuacji robić, ale czego Bóg ode mnie oczekuje.
Pan Bóg objawia nam swoją wolę w taki sposób, abyśmy mogli ją odczytać, dostosowując się do naszej zdolności rozeznawania, ale też stymuluje On dalszy rozwój naszego wsłuchiwania się w Jego wolę, poznawania jej i realizacji.
Dla objawienia nam swojej woli Bóg może posłużyć się zarówno tym wszystkim, co jest wewnątrz nas, jak i tym, co jest na zewnątrz – całym zewnętrznym światem.
Aby owocnie rozeznawać, potrzeba nam rzetelnej wiedzy na dany temat oraz pokory i szacunku wobec dotychczasowego nauczania Kościoła. Czyli: trzymajmy się Biblii, Katechizmu, dekretów Soboru Watykańskiego II, Kompendium nauczania społecznego Kościoła, wypowiedzi papieży – i rozeznawajmy.
Różne poziomy rozeznawania
Poziom pierwszy, dla niewierzących – w rozeznawaniu korzystamy ze zdrowego rozsądku i życia zgodnie z sumieniem, przestrzegając prawa naturalnego. Tę drogę opisał św. Paweł, ukazując rozwój moralno-duchowy nieznających Objawienia pogan, odwołując się do powszechnego doświadczenia sumienia.
Poziom drugi – to wcielanie Ewangelii, Katechizmu i nauki społecznej Kościoła w konkretne wymiary naszego życia według tego, jak my to rozumiemy, oraz według tego, jak inni nam wskazują.
Poziom trzeci – to wcielanie słowa Bożego, Katechizmu, nauki społecznej Kościoła według tego, jak Bóg chce, abyśmy je realizowali – i to jest pełne rozeznanie, często różne od tego, co my uważamy za dobre i właściwe w danej sytuacji, bo zaczynamy rozeznawać, co Bóg mówi do nas w sumieniu, a nie jakie są nasze poglądy czy myśli na dany temat. „Bo myśli moje nie są myślami waszymi ani wasze drogi moimi drogami” (Iz 55, 8).
Rozeznawanie duchowe dotyczy nie tylko wyboru między złem a dobrem, ale także szukania – wśród wielu różnych dobrych możliwości – tej jednej, którą Bóg pragnie mi ofiarować i która jest Jego wolą.
Rozeznawanie woli Bożej dokonuje się w sumieniu
Kiedy na spotkaniach liderów ruchów, księży, mówię o potrzebie życia sumieniem, o potrzebie aktywnego używania sumienia, pojawia się niepokój. Życie zgodnie z sumieniem jest ryzykowne – mówią. To fakt, sumienie trzeba stale kształtować, ale to nie może nas zwolnić z życia zgodnego z sumieniem. Jan Paweł II w Skoczowie w maju 1995 mówił, że każdy z nas powinien być człowiekiem sumienia.
Jeśli jednak nie będziemy żyli zgodnie z sumieniem, to zostaje prawo, tradycja, opinia publiczna i emocje. Jednocześnie zaś rezygnujemy z rozeznawania dróg Bożych zarówno tych duchowych, jak i w naszym życiu zawodowym, rodzinnym. Rezygnujemy więc z poszukiwania tego, czego Bóg pragnie od nas w konkretnej sytuacji, bo rozeznanie dokonuje się przede wszystkim w sumieniu.
Błędne i niewłaściwe rozumienie sumienia
Papież Benedykt XVI, jeszcze jako kardynał Joseph Ratzinger, stwierdził, że w dyskusji o sumieniu ważne jest przede wszystkim to, co się rozumie przez sumienie.
1. Sumienie tworzy własne normy moralne
Niektórzy uważają, że sumienie samo winno kreować normy moralne. Trzeba powiedzieć wyraźnie, że sumienie nie stwarza praw ani norm moralnych, ale je odkrywa i znajduje w nich drogowskazy postępowania.
W głębi sumienia człowiek odkrywa prawo, którego sam sobie nie daje, lecz winien być mu posłuszny.
Bóg-Stwórca jest bowiem jedynym i ostatecznym źródłem prawa moralnego w świecie przez siebie stworzonym. W świecie stworzonym Bóg pozostaje pierwszym i suwerennym źródłem stanowienia o dobru i złu poprzez wewnętrzną prawdę bytu (Dominum et vivificantem, 36).
2. Mylenie głosu sumienia z własnymi przekonaniami
Drugim nieporozumieniem jest pomylenie sumienia z przekonaniem. Wielu ludziom bardzo trudno jest odróżnić głos sumienia od własnych przekonań. Czym jest przekonanie? To osobiste spojrzenie na daną rzeczywistość, własna jej ocena, którą każdy może ustalić na bazie swojego doświadczenia życiowego, opinii środowiska czy refleksji.
Widzimy więc zasadniczą różnicę: gdy mówimy o sumieniu, mamy na myśli głos Boga, który mówi nam, co jest dobre, a co złe. Natomiast przekonanie to osobiste, prywatne zdanie, w którym człowiek sam decyduje o tym, który wybór moralny jest pozytywny, a który zły.
3. Sumienie mylone jest z odczuciami lub uczuciami związanymi z danym czynem
Do błędnych koncepcji należą te, według których sumienie nie jest sądem rozumu, ale „odczuciem etycznym”, z akcentem na uczucia i emocje, które towarzyszą każdemu czynowi moralnemu. Nie lekceważąc znaczenia i wpływu uczuć na osądy sumienia, trzeba stwierdzić, że o moralnej jakości czynów nie decydują emocje towarzyszące czynom i ich ocena, ale przede wszystkim osąd rozumu.
4. Relatywizm wartości i norm
Można spotkać także jeszcze inną fałszywą opinię, że sumienie w ciągu dziejów, w rozmaitych okolicznościach kulturowych, społecznych, tworzy różne normy moralne na ocenę tego samego działania.
Trzeba jeszcze raz mocno podkreślić, że sumienie nie kreuje norm, ale je odczytuje.
Czym jest sumienie?
Chrystus nie podaje definicji sumienia, ale podkreśla rolę ludzkiego serca. Z serca bowiem pochodzą złe myśli, zabójstwa, cudzołóstwa, czyny nierządne, kradzieże, fałszywe świadectwa, przekleństwa. To właśnie czyni człowieka nieczystym. To zaś, że się je nieumytymi rękami, nie czyni człowieka nieczystym (Mt 15, 18-20).
Pewną rewolucją w podejściu do sumienia, jakiej dokonał Jezus, było ukazanie, że sumienie kształtuje się nie tyle w oparciu o zbiór nakazów czy zakazów, lecz wypływa przede wszystkim z osobowej relacji do Niego. Nie lekceważy On przez to nakazów prawa, historii i tradycji, ale podkreśla rolę osobistej więzi z Bogiem, jako fundamentu życia sumieniem.
Sobór nazwał sumienie: „sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa”.
W sercu, w sumieniu, spotykamy Boga żywego. W sumieniu działa Duch Święty, modlimy się przecież słowami: „Przyjdź światłości sumień”, „Kiedy przyjdzie Pocieszyciel, on wszystkiego was nauczy, między innymi o grzechu”. Sumienie jest szczególnym miejscem spotkania z Duchem Świętym.
„Sumienie nie jest sędzią nieomylnym: może zbłądzić. Błąd sumienia bywa skutkiem niewiedzy niepokonalnej, to znaczy takiej, której sam podmiot nie jest świadom i od której nie może się o własnych siłach uwolnić” (VS 62).
Trzeba formować nasze sumienia, aby coraz bardziej ukazywały w nas głos Boga na dany temat.
5. Uczyć się zwyciężać w walce duchowej, jaka się toczy wokół nas
Uczestniczymy w zmaganiu się, w walce o wartości, jakie mają animować życie ludzi oraz życie społeczne. Z jednej strony – wartości chrześcijańskie, prawo naturalne a z drugiej – wartości antychrześcijańskie, laickie, liberalne, skrajnie lewicowe. Ta walka toczy się w Polsce i na całym świecie, w niektórych miejscach przybiera ona formę prześladowania chrześcijan i to w sposób krwawy. Jest to walka o rozwój dobra w naszych sercach, rodzinach, w pracy i na uczelni, w życiu społecznym i politycznym.
Różne są poziomy walki:
w wymiarze merytorycznym – dyskusja na dany temat,
na płaszczyźnie emocjonalnej,
z grzechami i ich skutkami w życiu osobistym i społecznym uczestników konfliktu,
walka duchowa, czyli zmaganie się ze złem duchowym, ze złym duchem, z szatanem, z siłami piekła.
Coraz rzadziej występuje w Polsce walka na płaszczyźnie merytorycznej, zaczyna się ona zdecydowanie wikłać silne emocje oraz działanie złego ducha.
Jak Chrystus reagował na sytuacje konfrontacji ze złem?
Przede wszystkim Chrystus walczył poprzez pełnienie woli Ojca. Zło dobrem zwyciężał. A w sytuacjach bezpośredniej konfrontacji zachowywał się różnie. Bywało, że Jezus:
podejmował konfrontację, prowadząc dialog, ukazując prawdę a czasami zakłamanie oponentów lub brak wiary czy wiedzy,
milczał i nie podejmował walki bezpośrednio, tylko robił swoje, pełnił wolę Ojca,
świadomie unikał konfrontacji np. nie wchodził do miast, gdzie Go nie chcieli,
brał bicz i przepędzał kupczących w świątyni,
poddawał się działaniom zła, grzechów ludzi i działaniu złego ducha np. podczas ukrzyżowania i śmierci.
Wszystko zależało od tego, czego Ojciec chciał, co On uważał w danej sytuacji za ważne, za najlepsze działanie. I my musimy się uczyć bardzo różnych reakcji na sytuacje konfliktowe, na prowokacje, na spotkanie ze złem.
Natomiast jeśli chodzi o postawę wobec złego ducha, zawsze była ona zdecydowana, związywał go i wyrzucał, a jeśli prowadził z nim rozmowę np. podczas kuszenia na pustyni, to był zdecydowany, aby od niego uwolnić ludzi.
6. Stawać się przyjacielem Maryi
Naszą drogę do pogłębienia relacji z Maryją zaczynamy od akceptacji dotychczasowej relacji z Nią, od naszych dotychczasowych doświadczeń więzi z Maryją. Nie chodzi o negację dotychczasowych doświadczeń, ale o ich pogłębienie.
6.1. Poznawanie Maryi i Jej miłości do nas
Aby pokochać Maryję trzeba Ją poznać. Poznajemy Maryję, jej życie, prace i działania, jakie podejmowała, żyjąc pośród nas na ziemi oraz jakie podejmuje teraz dla ludzi z nieba.
Kontemplacja życia Maryi pokazuje nam, że Jej nadzwyczajna droga życia realizuje się bardzo zwyczajnie, w codzienności domowych obowiązków, bez efektownych manifestacji i cudów. W swym prostym życiu kobiety z prowincji Maryja najpełniej oddaje się Bogu, całe swoje życie koncentrując na Nim.
6.2. Powierzanie się Maryi – „Do Maryi”
Naszą odpowiedzią na miłość Maryi do nas i do całego świata jest akt poświęcenia się Maryi, oddania się w Jej opiekę.
Raz złożony akt oddania się Maryi winien być potem ponawiany i odnawiany.
W teologii maryjnej formułowano różne akty oddania:
„przez Maryję do Jezusa”, „z Maryją do Jezusa”,
„przez Jezusa do Maryi”.
Najpełniejsza formuła relacji do Maryi, zakorzeniona w Piśmie Świętym, winna brzmieć: „z Maryją przez Jezusa do Ojca w Duchu Świętym”.
Jan Paweł II uczył nas, aby zawierzać Maryi różne sytuacje, problemy, trudności i różnych ludzi, rodziny, grupy społeczne, z wiarą, że Bóg dzięki temu zawierzeniu i oddaniu się Maryi wspomoże swoją łaską.
Dziś duchowość oddania Matce Bożej przybiera bardzo różne formy i treści. Ale najważniejsze wydaje się oddanie, które jest odpowiedzią Jezusowi na prośbę skierowaną do św. Jana pod Krzyżem: „Oto Matka twoja, oto syn Twój”.
Ojciec święty podkreślał, że słowo „zawierzenie” określa szczególną osobową relację, jaka pojawia się w wyniku odpowiedzi na miłość. Św. Jan, odpowiadając na ten dar Chrystusa, wprowadza Maryję w swoje własne życie – bierze ją do siebie. Ojciec święty wyjaśnia
W tekście greckim wyrażenie «wziąć do siebie» ma szersze znaczenie niż przyjęcie Maryi przez ucznia tylko w sensie mieszkania i gościnności w jego domu; określa raczej jakąś wspólnotę życia, która ustala się pomiędzy tymi dwoma osobami na mocy słów konającego Chrystusa (RM 45).
6.3. Uczenie się bycia „maryjnymi” – „Jak Maryja”
Pogłębiamy naszą relację do Maryi przez to, że Ją poznajemy i uczymy się Jej postaw, uczymy się być maryjnymi, czyli naśladujemy te działania, które Ją kształtowały. A więc:
całkowite zawierzenie, zaufanie Bogu;
słuchanie i rozważanie słowa Bożego w różnej formie nam przekazywanego przez Pismo Święte, natchnienia wewnętrzne, aż po słowo Boga zawarte w wydarzeniach;
rozeznawanie działania Boga, jak mogę z Nim współpracować?
napełnianie się Duchem Świętym, bycie otwartym na Niego i Jego działanie, w wymiarze duchowym, społecznym;
prostota, skromność, ubóstwo, a zarazem konkretność, uczciwość, pracowitość, życzliwość;
apostolstwo dnia codziennego w Nazarecie oraz apostolstwo szersze, czego przykładem jest posługa Elżbiecie.
Doświadczenie Nazaretu utkane jest niepewnością tego, co przyniesie dzień codzienny, obowiązkami domowymi jak w wypadku Maryi, czyli gotowaniem, sprzątaniem, dbaniem o wystrój domu, pomocą sąsiedzką a zarazem pracą mężczyzn, Jezusa i Józefa, którzy trudząc się rzemiosłem, pomagają innym ludziom.
Zakończenie
Przyszłość Kościoła będzie w dużej mierze zależała od świeckich, szczególnie od tych, którzy są głębiej zjednoczeni z Bogiem i angażują się w uświęcanie świata.
Franciszek do świeckich: „Nadszedł wasz czas”
Niedawno 14 lutego br. ojciec św. Franciszek w przesłaniu skierowanym do uczestników Kongresu Świeckich w Hiszpanii wezwał ich do podjęcia ewangelizacji.
Nadszedł wasz czas. Nieście Dobrą Nowinę przez swój styl życia, gdziekolwiek się znajdujecie i jakikolwiek wykonujecie zawód – napisał.
Przypomniał, że powołanie misyjne jest drogą każdego chrześcijanina.
Zwłaszcza w starej Europie, gdzie Dobra Nowina jest duszona przez śmierć i rozpacz, niech rozbrzmiewa na nowo głos Ewangelii
– zaznaczył i zapewnił:
Żywe słowo Boże, głoszone z pasją i radością poprzez chrześcijańskie świadectwo, ma moc zburzyć nawet najwyższe mury.
Papież wezwał też świeckich do odwagi”
Nie bójcie się wychodzić na ulice, zaglądać w każdy zaułek społeczeństwa, sięgać do granic miasta, dotykać ludzkich ran. Jesteśmy Kościołem, który zakasuje rękawy, by wyjść na spotkanie człowieka. Nie osądzając go, nie potępiając, ale wspierając i zachęcając lub po prostu towarzysząc mu w życiu
– czytamy w przesłaniu.
Franciszek poprosił, by świeccy unikali klerykalizmu, który zamyka ich w zakrystii niepotrzebnej rywalizacji i karierowiczostwa, sztywności i negatywnego nastawienia. „Te postawy duszą specyfikę waszego powołania do świętości we współczesnym świecie” – podkreślił.
Referat 45 KO w Częstochowie